21 Αυγ 2007

Περί σύγχρονων Ελλήνων


















Αποσπάσματα από δύο άρθρα-ψυχογραφήματα του σύγχρονου Έλληνα της ψυχαναλύτριας Άννας Ποταμιάνου, όπως δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Μεσημβρινή: τα βρήκα εξαιρετικά εύστοχα στις διαπιστώσεις τους και θεωρώ ότι ενόψει εκλογών αποκτούν μια επιπλέον επίκαιρη αξία:

Θα μπορούσε κανείς... να διερωτηθεί, γιατί υπάρχουν τόσο λίγες μελέτες για την ψυχική δομή και για τους τύπους συμπεριφοράς των ανθρώπων του τόπου μας; Γιατί αντίθετα από ό,τι συμβαίνει σε άλλα κράτη της Ευρώπης, η ψυχολογία των Ελλήνων έχει λίγο απασχολήσει όσους διευθύνουν τις τύχες του τόπου;
Τα αίτια είναι πολλά, έχουν κατά καιρούς συζητηθεί, αλλά ξεφεύγουν από το πλαίσιο αυτού του δημοσιεύματος. Παραμένει το γεγονός ότι όντας άνθρωποι βαθιά αντιφατικοί, οι 'Ελληνες αναζητούμε τη λύση των αντιφάσεων έξω από εμάς και λίγο νοιαζόμαστε να γνωρίσουμε τις αμφιθυμικές μας τάσεις ή να αξιολογήσουμε τις δυνατότητες αποδόσεώς μας στους διάφορους τομείς της ζωής. Είμαστε υπέρ της κρατικής αναδιοργανώσεως και κατά των αποφάσεων που θα εξασφάλιζαν υπεύθυνη απόδοση των δημοσίων λειτουργών.
Θέλουμε να εξασφαλίσουμε ένα μέλλον που θα κατοχυρώνεται από αξιοκρατικά κριτήρια επιλογής στελεχών, αλλά προβλέπουμε να μην αποχωρισθεί κανείς των κεκτημένων. Είμαστε υπέρ της αναμορφώσεως της Παιδείας και εναντίον κάθε μέτρου που θα εξασφάλιζε ότι μαθητές, σπουδαστές, αλλά και καθηγητές θα μπορούσαν να εργαστούν με συνέπεια. Είμαστε κατά της αταξίας και υπέρ των ατακτούντων - κατά της τρομοκρατίας και υπέρ των τρομοκρατών.
Ωστόσο, καμιά πρόταση, πολιτική ή κοινωνική, δεν είναι δυνατόν να συναντήσει την επιτυχία, όσο χωλαίνει η αναγνώριση εαυτού και όσο αναπαυόμαστε μέσα στην άγνοια ή στον παραμερισμό της ψυχικής πραγματικότητας των ανθρώπων του τόπου.

'Ελεγα παλαιότερα (1) ότι μιλώντας με τον κάθε 'Ελληνα εντυπωσιάζεται κανείς από τη λογική του, την εμπεριστατωμένη κριτική για ανθρώπους και πράγματα, συχνά την οξυδέρκεια. Εκείνος που μιλάει, δείχνει να ξέρει τι θέλει, τι πρέπει να γίνει και τι δεν γίνεται - πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα - ποιοι παράγοντες είναι αιτίες των κακών κ.λπ.
'Ομως, παρατηρώντας πράξεις και συμπεριφορές, επιβάλλεται στον παρατηρητή η διαπίστωση ότι μικρή σχέση υπάρχει ανάμεσα σε όσα λέμε και σε όσα κάνουμε. Η λογική της σκέψης δεν ελέγχει τις πράξεις - η συνέχεια του λόγου μας δεν εγγράφεται στη δράση - οι έννοιες παίρνουν άλλο νόημα όταν πρόκειται για τον εαυτό μας, για τους πολύ δικούς μας και άλλο όταν πρόκειται για τους ξένους.
Διαπιστώνουμε τα κακώς έχοντα και συγχρόνως συνεχίζουμε σαν να μη συμβαίνει τίποτα.
Ο διαχωρισμός ανάμεσα στο λόγο και στις πράξεις είναι τόσο εμφανής, όσο εμφανείς είναι και οι διχοτομήσεις στην αντίληψη των γεγονότων, ανάλογα με το αν τα ζητούμενα μας αφορούν άμεσα ή όχι. Οι ίδιοι άνθρωποι που εξανίστανται για το «ρουσφέτι» στην πολιτική ζωή, δεν διστάζουν να το απαιτούν, όταν προσδοκούν προσωπική εξυπηρέτηση. Τα ίδια άτομα που κάνουν αγώνες για την αξιοκρατική επιλογή των προσώπων στις διάφορες θέσεις, είναι εκείνα που την καταργούν πανηγυρικά. Είμαστε πάντα εναντίον κάθε πιέσεως, για να αποδείξουμε όταν έρθει η ώρα ότι κάθε 'Ελληνας που αποκτά εξουσία μεταβάλλεται σε ένα δικτάτορα, συχνά ανέμελα σαδιστικό.
'Ολα αυτά είναι γνωστά. Αυτό που είναι ίσως λιγότερο γνωστό είναι ότι τα χαρακτηριστικά αυτά δεν είναι τυχαία. Συνδέονται με ένα επίπεδο λειτουργίας του ψυχικού οργάνου που διέπεται από ναρκισσιστική ευθραυστότητα, από αδυναμία στη συγκράτηση της ευθύνης και της ενοχής μέσα στον ψυχικό χώρο, με συνακόλουθο αποτέλεσμα τη λειτουργία βάσει της προβολής (τοποθέτηση της ευθύνης έξω, οπότε κάποιος άλλος μας φταίει) και των διχοτομήσεων, που επιτρέπουν το δεξί μας χέρι να πράττει αλλιώτικα απ' ό,τι το αριστερό.
Η διχοτόμηση ανθεί στις σχέσεις μας: κάθε 'Ελληνας θα γίνει, όπως λέμε, «χίλια κομμάτια» για να βοηθήσει τον φίλο του, τον συγγενή του, τον γνωστό - δεν κινητοποιείται, όμως, εύκολα για να εξυπηρετήσει κάποιον με τον οποίο η σχέση δεν είναι στενή και προσωπική.
Η εξουσία αμφισβητείται, αλλά ταυτοχρόνως γίνεται αποδεκτή, όταν υπάρχει η προσωπική σχέση. Τότε φθάνει να δει κανείς το φαινόμενο, ο αρχηγός να εξαπατά, να μας εκθέτει, να προσβάλλει το αίσθημα της κοινής λογικής, να αραδιάζει τα ψέματα και εμείς να ακολουθούμε.
Στην ιδιωτική ζωή, το παιδί που αγαπάμε, ο φίλος ή ο συνάδελφος που προστατεύουμε, ποτέ δεν έχουν άδικο - δεν πρέπει δε και να υποστούν τις συνέπειες των πράξεών τους. Πόσες φορές οι επαγγελματικοί σύλλογοι ξεσηκώνονται να προστατεύσουν αυτούς ακριβώς που χρειάζεται να ελέγξουν. «Παρασύρθηκαν», «ήταν η κακιά ώρα», «τον ανάγκασαν να φερθεί έτσι». Κάποιος άλλος, λοιπόν, φταίει και ο μηχανισμός της προβολής (τοποθέτηση έξω από το δικό μας χώρο και μακριά από την προσωπική ευθύνη) είναι από τους συνηθέστερους μηχανισμούς που μεταχειρίζεται ο 'Ελληνας, χωρίς βέβαια και να το αναγνωρίζει.
Αντίστοιχα πάσχουν οι εσωτερικεύσεις. 'Ετσι συνήθως αχρηστεύεται η πείρα των προηγουμένων - αρνιόμαστε ό,τι δεν έχει ξεκινήσει από μας - ξηλώνουμε ό,τι έχει ήδη κτιστεί. Το «κοινό καλό», ως έννοια απρόσωπη, εσωτερικευμένη, δεν γίνεται κανόνας της συμπεριφοράς μας, ούτε ο νόμος δείχνει να λειτουργεί ως έννοια που έχει ενταχθεί μέσα μας. Απόδειξη ότι έχουμε ανάγκη η εξουσία να είναι παρούσα, συγκεκριμένη και προσωποποιημένη, ώστε να τη σεβόμαστε -- ή για να μας κρατάει ο φόβος της -- όσο εξάλλου και για να την προκαλούμε.
Για την εξάρτηση των Ελλήνων από τις μορφές αυθεντίας, παρά τις στο έκδηλο επίπεδο ανεξάρτητες συμπεριφορές, έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες. Ερμηνείες ιστορικές, κοινωνικοοικονομικές, ψυχολογικές. Παραμένει το γεγονός ότι εξακολουθούμε να λειτουργούμε σε χνάρια που δείχνουν ότι οι ικανότητες του ψυχισμού μας να διαπλέκει, να εντάσσει, να κρίνει και να ενεργεί αυτόματα δεν είναι ιδιαίτερα τονισμένες. Μ'αυτά τα δεδομένα εξιδανικεύουμε ή μισούμε τους εκάστοτε πολιτικούς μας εκπροσώπους, τις εκάστοτε μορφές εξουσίας, περιμένοντας πάντοτε κάποιον «σωτήρα» και χρησιμοποιώντας εκάστοτε άλλους ως αποδιοπομπαίους τράγους.
Εκείνο που αγνοούμε είναι τους τυφώνες που κινούνται μέσα μας. Κάτι που ήδη γνώριζε ο Σωκράτης (Φαίδρος, 230). Ζούμε χωρίς επίγνωση την αλλοτρίωση του ψυχικού μας χώρου από τις κινήσεις της προβολής, από τις διχοτομήσεις και από καταναλωτικές πρακτικές που βραχυκυκλώνουν τις νοητικές διεργασίες και φτωχαίνουν τη σκέψη μας, έτσι που να αδυνατούμε να ιεραρχήσουμε προτεραιότητες. Αποδεχόμαστε μια κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα που μας συντρίβει και αναζητούμε λύσεις εκεί που φωλιάζει το ανέφικτο. Γιατί αλήθεια, οι πολιτικοί μας ηγέτες δεν είναι δυνατόν να είναι αλλιώτικοι από τον καθένα μας. Η ατονία της κοινοβουλευτικής ζωής, η υποβάθμιση της νομοθετικής εξουσίας, η σιωπηλή συναίνεση στο δεσποτισμό των αρχηγών είναι συνακόλουθα του άγχους ενός πολιτικού κόστους που θα σήμαινε κατάφαση στην πιθανότητα απώλειας της εξουσίας. Αλλά την εξουσία ο κάθε 'Ελληνας δεν την αποχωρίζεται, όχι όμως μόνον -- όπως συνήθως λέγεται -- για να την εκμεταλλευθεί. Θέλει την κατοχή της, γιατί πραγματικά πιστεύει ότι είναι ο καλύτερος.
Θα μπορούσε κανείς να ρωτήσει: «Μα τι το διαφορετικό σε μας, αφού παρόμοια συμβαίνουν παντού;». Η απάντηση είναι απλή και δεν αφίσταται των όσων λέω.
Εγώ ενδιαφέρομαι πολύ για το «δικό μου» κήπο. Τι φρούτα βγάζει, πώς μεγαλώνουν τα λουλούδια του, τι αγριόχορτα μπορεί να τα πνίξουν. Και σκέπτομαι: πώς θα επιζήσουν τα φυτά μου μέσα στην αγριάδα και στην αδιαφορία που τα περιβάλλει εντός και εκτός; Και με ολοένα καινούργια κτήματα να έρχονται να προεκτείνουν τα δάση του γείτονα;... Και από το δικό μου περιβόλι να φεύγουν τα πουλιά.
(1) Βλ. εφημερίς «Καθημερινή» 8.1.1985: «Σκέψεις γύρω από μια ψυχική δομή» και 21.7.1985: «Κόμμα και Κράτος: για ποιους και από ποιους
».


Λίγη ενδοσκόπηση ποτέ δεν έβλαψε κανέναν. Και καλό είναι να γνωρίζουμε λίγο ποιοί είμαστε, πρωτού αποφασίσουμε προς τα που επιθυμούμε να πορευτούμε.

14 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Εξαιρετική η κα Ποταμιάνου. Λόγος που ξεφεύγει από τη στενότητα του ψυχογραφήματος και της ελληνικής ανθρωπογεωγραφίας και γίνεται βαθιά πολιτικός.

Μαρω_Κ είπε...

Εξαιρετικό κείμενο.
Τώρα βέβαια η αυτοκριτική και η προσπάθεια βελτιωσης είναι πολύ δύσκολος ΄δρόμος, και λίγοι τον ακολουθούν.

Καλημέρα.

gerasimos είπε...

doratsirka συμφωνώ: ο λόγος της, αν και πρωτίστως ψυχαναλυτικός, έχει και πολιτική χροιά. Άλλωστε η ίδια η ψυχανάλυση πιστεύω αποτελεί βαθιά πολιτικό πρόταγμα.

μάρω_κ ως γνωστόν εύκολη η συμβουλή και η κριτική στους άλλους - συντρόφους, γονείς, φίλους - δύσκολη και δυσάρεστη όμως όταν στραφεί στον εαυτό μας. Την καλημέρα μου.

alekos markellos είπε...

Πολιτικός βεβαίως ο λόγος της, θα συμφωνήσω φυσικά.
Και γραφή αξιοζήλευτη, απο αυτές που -απο παλιά- με έκαναν να νοιώθω ένα κάποιο δέος για το "δημόσιο κείμενο".
Για χρόνια έγραφα σε εφημερίδες και περιοδικά και όταν δημοσιεύονταν, ντρεπόμουν.
Συστολή φυσική, όχι δήθεν, μπροστά στο μεγαλείο της γραφής άλλων.
"Κι αν το διάβασαν, πως θα τους φάνηκε;"
Πέρασαν χρόνια μέχρι να "ξεψαρώσω" και να το πάρω απόφαση : Δημοσιεύτηκε, τέλειωσε, πλέον δεν μου ανήκει. Είναι στην κρίση των άλλον, έχει τη δική του ζωή πια...
(Πάντως υπάρχουν κείμενα, τα οποία παλαιότερα δημοσίευσα για να καλύψω ανάγκες επιβίωσης, για τα οποία ακόμη ντρέπομαι. Κείμενα σε έντυπα, όπως περιοδικά "lifestyle", τα οποία δεν αγόρασα ποτέ, έστω και για αρχειακούς λόγους).

Για τις αναμνήσεις και τις φωτογραφίες απο το ταξίδι, σας καταθέτω την -καλής προαίρεσης- ζήλια μου. Δεν περιλαμβάνει φθόνο, άρα είναι ακίνδυνη.

gerasimos είπε...

alekos markellos εγώ απέφευγα και αποφεύγω να ξαναδιαβάζω δημοσιευμένα κείμενά μου - το ίδιο μου συνέβη με το πρώτο μου βιβλίο -, τουλάχιστον στην αρχή, προκειμένου να μην αντικρύσω καταστρεπτικά για το ύφος και τη ροή του λόγου τυπογραφικά λάθη, αλλά και γιατί δεν με εκφράζουν πια. Από κάποια στιγμή και πέρα συμφιλιώνομαι με τους φόβους αυτούς αλλά και με τον τότε εαυτό μου, τα κατατάσσω στο παρελθόν μου και δεν πολυασχολούμαι μαζί τους.

alekos markellos είπε...

των άλλων, φυσικά.
Να σημειώσω πως απο πρόθεση ΔΕΝ χρησιμοποιώ αυτόματο διορθωτή κειμένου.
Κι ας ξεφεύγουν λαθάκια, θεωρώ πως αυτή η επιλογή με κρατά σε εγρήγορση σε σχέση με τη γλώσσα.
Πως το 'πε ο ασθενής μεγαλομανής : κουσούρι...

GG είπε...

Καλησπέρα! Σαν τα χιόνια...

Λοιπόν ξεκινάμε: Πρώτον, πολύ ωραίες οι φωτογραφίες από τα προηγούμενα ποστ, τα περάσαμε φίνα αυτό το καλοκαίρι από ότι βλέπω! :)

Τώρα για το κείμενο τί να πω. Εξαιρετικό όντως.

Το χειρότερο είναι ότι γράφτηκε το 1985...Πριν καν γεννηθώ, κι ακόμα όλα είναι ακριβώς τα ίδια!

Ή μήπως χειρότερα; Δεν ξέρω! Anyway, εγώ είμαι εν εξορία και απέχω! :P

Btw, και κάτι άσχετο (αλλά και όχι τόσο)): παρακαλάω από προχθές να κάνει κανέναν απρόσμενο καύσωνα στις 16 του Σεπτέμβρη. Και μετά να δούμε πόσοι θα πάνε να ψ(ο)ηφίσουν στα εκλογικά κέντρα και πόσοι θα πάνε για βουτιά!

Εγώ πάντως ξέρω σίγουρα τί θα έκανα! Είναι που είναι η θάλασσα βούρκος εδώ πάνω, άμα ήμουν εκεί και είχα την ευκαιρία, θα με ψάχνανε σε καμιά Γαύδο...

Λέτε να πείσω κανένα κόμμα να μου βγάλει εισητήρια ως ετεροδημότη; Προλαβαίνω μεταδημότευση στη Κρήτη;

Δύσκολα ερωτήματα :P

Σας χαιρετώ και πάλι φίλτατε!

Hyvää yöta!

gerasimos είπε...

i döda vinkeln :-)))) Τι χαρά που σε ξαναβλέπω, καλώς όρισες. Mέσα στη χαρά μου παραβλέπω και το γεγονός ότι πρωτοεμφανίστηκες σε αντίπαλο blog (άλλωστε το πακέτο δεν παρέχει αποκλειστικότητα αν δεν το αναβαθμίσω στο blog commenting plus, σωστά;).

Όντως άξιζε τον κόπο η περιπέτεια στην Eυρώπη, αλλά πολλή κούραση, τόση που ψιλοβαριέμαι να αναρτήσω το 3ο μέρος της σειράς. :P

Για το επίκαιρο του κειμένου τα είπες όλα...γράφτηκε πριν ακόμα γεννηθείς και σαν να μην πέρασε μια μέρα...άστα να πάνε σύντεκνε.

Anyway κανόνισε να βάλεις μπρος κανένα blog και να μην ξαναχαθείς, αλλιώς δεν τον βγάζουμε το χειμώνα εδώ στο Ελλάντα εμείς οι εναπομείναντες ιθαγενείς.

Φιλιά και στις φίλιες δυνάμεις.:-))

So_Far είπε...

Έχεις ένα πολύ ωραίο ποιοτικό blog Γεράσιμε ( όχι δεν είναι ανταλλαγή αμοιβαίων φιλοφρονήσεων ) .
Θα το λινκάρω και θα περνάω τακτικότατα.

gerasimos είπε...

so_far ειλικρινά ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια (η επιταγή που λέγαμε μετά οκ;)

Giasafox είπε...

Αγαπητέ Γεράσιμε (κατ' αρχήν πολύ καλό κείμενο) βλέπω έχομε αμφότεροι επιστρέψει από τας διακοπάς.

Χαίρομαι που σε ξαναβρίσκω
Ιντα γίνεται?

Κωστής

Υ.Γ.
Βρε, βρε ποιος ήλθε!!!
I doda και εσείς εδώ?
(τώρα που σμίγουν οι καιροί...)

gerasimos είπε...

giasafox Κωστή σύντεκνε κι εγώ χαίρομαι που σε ξαναβλέπω...άντε να μαζευόμαστε σιγά-σιγά. Αν και μάλλον κάτι ξέρουν όσοι δεν επέστρεψαν ακόμα.

Ασκαρδαμυκτί είπε...

Σα να μην πέρασε μια μέρα...

Πάντως Γεράσιμε, μέχρι να ξεσφύξουν οι ζέστες καλύτερα να συνεχίσεις τις ταξιδιωτικές εμπειρίες!

gerasimos είπε...

ασκαρδαμυκτί τις ταξιδιωτικές εμπειρίες ομολογώ ότι προτιμώ να τις ζω παρά να τις διηγούμαι...;-)

Πάντως κάποια στιγμή θα ακολουθήσει και το 3ο μέρος.