6 Μαΐ 2008

Κορνήλιος Καστοριάδης: δέκα χρόνια από το θάνατό του: πρώτο και δεύτερο video



Μετά από πρόταση μιας φίλης ανεβάζω σε video τις εισηγήσεις και τη συζήτηση που ακολούθησε, από την εκδήλωση παρουσίασης ενός μικρού βιβλίου μου (στηριγμένου στη διδακτορική μου διατριβή για το μεγάλο αυτό διανοητή) τον περασμένο Δεκέμβριο στον IANO Θεσσαλονίκης. Με αφορμή, τόσο της εκδήλωσης όσο και των αναρτήσεων, την παρέλευση δέκα ετών από το θάνατό του. Παραπάνω το πρώτο video, με τις εισηγήσεις της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη και του Γιώργου Οικονόμου. Θα με ενδιέφεραν πολύ, τόσο εδώ όσο και στα επόμενα video, οι όποιες απορίες, ερωτήσεις, κρίσεις, αντιρρήσεις κι επικρίσεις. Για την εκδήλωση αλλά και για τον ίδιο τον Καστοριάδη δεν θα πω περισσότερα, έχω πει κάποια πράγματα σε μια πρόσφατη ανάρτηση αλλά και σε κάποιες παλιότερες. Θα έλεγα μόνο ότι κατά την άποψή μου ο Καστοριάδης γίνεται σήμερα διαρκώς πιο επίκαιρος, αλλά και ανεπίκαιρος. Επίκαιρος, διότι βλέπουμε να επιβεβαιώνονται οι προβλέψεις και να δικαιώνονται οι προειδοποιήσεις του γύρω από την 'άνοδο της ασημαντότητας'. Αλλά και ανεπίκαιρος, ακριβώς διότι αυτές οι προβλέψεις και οι προειδοποιήσεις επαληθεύτηκαν, αλλά δεν ακούστηκαν. Με συνέπεια κάποιοι σημαντικοί άνθρωποι να καθίστανται δυστυχώς ανεπίκαιροι, από τη στιγμή που στην καθημερινότητά μας, στα ΜΜΕ και στην επικαιρότητα κυριαρχούν πολλές, αν όχι τις περισσότερες φορές τα ασήμαντα: τα ζώδια, τα κουτσομπολιά, τα τηλεοπτικά σίριαλ, οι κάθες λογής μπάλες, οι θρησκευτικοί και λοιποί καθωσπρεπισμοί, τα τσιφτετέλια στα παλαιότερης ή νεότερης κοπής διασκεδαστήρια και άλλα διάφορα - ή μάλλον αδιάφορα. ;-)



Ακριβώς από πάνω βλέπετε το δεύτερο video με την υπόλοιπη εισήγηση του Γιώργου Οικονόμου, τη δική μου και το ξεκίνημα της συζήτησης με τους ανθρώπους που ήρθαν εκείνη τη βραδιά στον ΙΑΝΟ. Σχετικά με την εισήγησή μου θα ήθελα να πω ότι αρχική μου πρόθεση ήταν να πάω στην εκδήλωση χωρίς χειρόγραφο, προκειμένου να πω απροσχεδίαστα κάποια πράγματα κι έτσι να ξεκινήσω νωρίτερα απ' ό, τι θα περίμενε ίσως κανείς μια αυθόρμητη συζήτηση με τους ανθρώπους που είχαν έρθει. Αλλά τελικά προτίμησα όσο πλησίαζε ο καιρός να πάω με χειρόγραφο - ένα διαμορφωμένο απόσπασμα από το βιβλίο -, κάτι που απ' την αρχή δεν ήθελα και φυσικά μετάνιωσα.

17 σχόλια:

ritsmas είπε...

Επίκαιρος και ανεπίκαιρος....Νομίζω ότι δεν ισχύει μονο για τον αγαπημένο Καστοριάδη, αλλά για όλους τους διανοητές που διατύπωσαν στο χαρτί τις σκέψεις τους και μας έδωσαν την ευκαιρία να τις αφομοιώσουμε και ενδεχομενως να παμε ενα βήμα παραπέρα...
Αν θες στειλε αυτό που εχεις ετοιμάσει..
ριτς

gerasimos είπε...

ritsmas θα έλεγα ότι ισχύει ιδιαίτερα για τον Καστοριάδη όσον αφορά στην 'άνοδο της ασημαντότητας' για την οποία μίλησε. Διότι εντός της ή αν θες εξαιτίας της σημαντικοί άνθρωποι με σημαντικές σκέψεις καθίστανται, δυστυχώς, ανεπίκαιροι.

Γι' αυτό που λες στο τέλος αν εννοείς το βιβλίο, στα βιβλιοπωλεία.

Meropi είπε...

Γεράσιμε μου,
περιμένουμε και τη συνέχεια. Όσο για την ασημαντότητα άσε καλύτερα. Σήμερα βασιλεύει η ασημαντότητα που έχει καλές δημόσιες σχέσεις.

Ανώνυμος είπε...

Συγχαρητήρια για την ανάρτηση και για την πρωτοβουλία να ασχοληθείς με τον Καστοριαδη σε καιρούς που μπορεί να μην ευνοούν τέτοιες συζητήσεις αλλά που καθιστούν αναγκαία την ενασχόληση μας με τη φιλοσοφία και κατ' επέκταση τρόπους βελτίωσης / αλλαγής του κόσμου στον οποίο ζούμε. Η απορία μου έπειτα από την παρακολούθηση του βίντεο είναι η εξής: υπάρχουν σήμερα αυτόνομες κοινωνίες ή έστω κοινωνίες από τις οποίες να ξεπροβάλλει δειλά η ιδέα της αυτονομίας;

gerasimos είπε...

meropi φοβάμαι πως δεν έχεις άδικο.

elli_auth νομίζω ότι σύμφωνα με τον Καστοριάδη κάθε ανθρώπινη κοινωνία είναι, θα έλεγα, εκ γενετής ή εξ ορισμού αυτόνομη. Κι αυτό διότι είναι αυτοθεσμιζόμενη. Η ίδια δηλαδή δημιουργεί και διαμορφώνει τους θεσμούς, τις φαντασιακές σημασίες, το τι θεωρείται 'δυνατό' και 'αδύνατο' εντός της και εν ολίγοις το 'ούτως είναι' της (τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο είναι αυτή η συγκεκριμένη και δε μοιάζει με καμία άλλη). Άλλο αν δεν το ξέρει αυτό και αποδίδει τη θέσμισή της σε εξωκοινωνικές πηγές όπως ας πούμε συμβαίνει με τις χριστιανικές κοινωνίες, που κατά βάθος - κι αυτό το 'κατά βάθος' μας απασχολεί εδώ - αποδίδουν πολλές φορές τα 'πρέπει' και τα 'δεν πρέπει' τους, τα ήθη και τα έθιμά τους σε θρησκευτικές παραδόσεις και τελικά στο 'Θεό' ή όπως συμβαίνει με διάφορες, χριστιανικές και μη κοινωνίες που αποδίδουν πολλά πράγματα που οι ίδιες δημιούργησαν στη φύση ή όπου αλλού τους έρθει, πλην του εαυτού τους.

Η ιδέα, η συνειδητοποίηση δηλαδή αυτής της εκ γενετής αυτονομίας τους δυσκολεύεται να ξεπροβάλλει όσο παραμένει ανεξέλικτη η αυτοσυνείδηση των ανθρώπων και των ίδιων των κοινωνιών ως δημιουργών. Για τον Καστοριάδη, αρνούμενες - λόγω θα έλεγα μιας ανωριμότητας - να αποδεχτούν τη θεμελιώδη αυτοδημιουργία τους, οι ανθρώπινες κοινωνίες αποξενώνονται από τον ίδιο τους τον εαυτό τους και βυθίζονται στην ετερονομία.

Με μια φράση, απαντώντας στο ερώτημά σου, όλες οι κοινωνίες είναι αυτόνομες απλώς δεν το... ξέρουν. Κai το πρόβλημα είναι ότι όχι απλώς δεν το ξέρουν, αλλά τις περισσότερες φορές δεν είναι έτοιμες και δεν θέλουν να το μάθουν!

Ανώνυμος είπε...

Δεν είναι έτοιμες να το μάθουν γιατί προφανώς δεν είναι έτοιμες να ανοιχθούν σε έναν φιλοσοφικό προβληματισμό που δεν βασίζεται σε κάποιο αξίωμα ή δόγμα, ενέργεια που προυποθέτει την αποδοχη της αυτονομίας τους.

gerasimos είπε...

elli_auth φοβάμαι πως ναι, πως με άλλα λόγια έχουν εγκλωβιστεί σε ένα φαύλο κύκλο αποξένωσης.

Ανώνυμος είπε...

Σχετικο με την ερώτηση που έθεσα νωρίτερα είναι το παρακάτω απόσπασμα(που μόλις βρήκα), ειναι από ένα κείμενο του Καστοριάδη: "δεν μπορούμε να μιλάμε ως τα σήμερα για κοινωνία που να έχει σταθεί αυτόνομη με την πλήρη έννοια του όρου. Μπορούμε όμως να πούμε πως η ιδέα της κοινωνικής και ατομικής αυτονομίας ξεπροβάλλει στην αρχαία Ελλάδα και στη δυτική Ευρώπη"

gerasimos είπε...

elli_auth να διευκρινίσω ότι - κατά την άποψή μου - όταν λέει 'αυτόνομη' εννοεί αυτό που έλεγα πριν, συνειδητά αυτόνομη. Όπως λέει κι ο ίδιος, 'η αυτοσυγκάλυψη της κοινωνίας, η παραγνώριση εκ μέρους της κοινωνίας του ίδιου της του είναι ως δημιουργίας και δημιουργικότητας, της επιτρέπει να θέσει την θέσμισή της σαν κάτι που δεν μπορεί να θιγεί, σαν κάτι που ξεφεύγει από την ίδια της την δράση. Δηλαδή: της επιτρέπει να εγκαθιδρυθεί ως ετερόνομη κοινωνία, με μια σχάση (εφεξής επίσης θεσμισμένη) μεταξύ θεσμίζουσας κοινωνίας και θεσμισμένης κοινωνίας, με μια επικάλυψη του γεγονότος ότι η θέσμιση της κοινωνίας είναι αυτοθέσμιση, δηλαδή αυτοδημιουργία. Άρα μια 'αυτόνομη κοινωνία είναι μια κοινωνία που αυτοθεσμίζεται ρητά. Δηλαδή: ξέρει ότι οι σημασίες εντός και δια των οποίων ζει και είναι ως κοινωνία είναι δικό της έργο...'.

Panos είπε...

Γεράσιμε, πιστεύεις ότι υπάρχει απόλυτη αυτονομία ενός ατόμου, κατ' αρχάς, και της κοινωνίας γενικά;
Η αυτονομία, για μένα, πρέπει να είναι αποτέλεσμα διαλόγου μεταξύ οντοντήτων, ατομικών και συλλογικών.
Σαν άτομο καθορίζω τη στάση μου στη ζωή διαλεγόμενος με τον 'Αλλο'και κυρίως μ' αυτόν που διαφωνεί.
Στη γλώσσα, οι λέξεις αποκτούν τη σημασία τους όχι αυτόνομα αλλά σε σχέση με τις άλλες και κυρίως από τις αντίθετές του. Π.χ η λέξη και η έννοια 'ελευθερία' δεν είναι αυτόνομη. Πρέπει να ενυπάρχει η αντίθετη κατάσταση για να αποκτήσει νόημα.
Σε κοινωνικό επίπεδο το πως καθορίζεις την αυτονομία σου έχει να κάνει με το πως διαφοροποιείσαι από άλλες θεωρήσεις αυτονομίας.

gerasimos είπε...

panos όσον αφορά στον Καστοριάδη, θα σου έλεγα να ξαναδείς όσα έλεγα προηγουμένως περί συνειδητής αυτονομίας. Τα οποία ισχύουν και για τον κάθε συγκεκριμένο άνθρωπο, όπως και για κάθε κοινωνία. Στο σχόλιό σου έχω την εντύπωση ότι μιλάς περισσότερο για ελευθερία και όχι τόσο για την αυτονομία όπως την εννοούσε ο Καστοριάδης. Ο οποίος μιλώντας για ατομική αυτονομία αναφερόταν περισσότερο στον άνθρωπο ως ψυχή και σε μια διαφορετική σχέση εντός του κάθε ανθρώπου μεταξύ αυτού που αποκαλούσε 'ριζική φαντασία' και του Εγώ. Αλλά πέραν αυτού ασφαλώς όπως είπες, ο κάθε άνθρωπος από τη στιγμή που θα γεννηθεί αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και διαμορφώνεται ως προσωπικότητα σε σχέση - μια σχέση πολλές φορές αποδοχής και απόρριψης - με κάποιους άλλους. Τους γονείς, αργότερα τους συμμαθητές στο σχολείο και με όλο και περισσότερους ανθρώπους όσο περισσότερο κοινωνικοποιείται. Κατ' αυτή την έννοια, ασφαλώς και δεν υπάρχει απόλυτη αυτονομία (όπως εσύ αντιλαμβάνεσαι τη λέξη).

Panos είπε...

Γεράσιμε, όταν αναφέρομαι στη γλώσσα π.χ., δεν μιλάω για ελευθερία αλλά για το πως νοηματοδοτούνται τα πράγματα.
Μιά απορία που έχω, μπορεί να είναι και χαζή, είναι πως ορίζουμε την συνειδητότητα γιατί ακόμα δεν ξέρουμε τον ακριβή μηχανισμό της συνείδησης.
Επίσης, σε πρακτικό επίπεδο, πώς μπορεί ένα κοινωνικό σύνολο να πάρει αποφάσεις για ένα θέμα, π.χ. αμβλώσεις, έρευνα σε βλαστοκύτταρα, σε αυτοθεσμιζόμενο επίπεδο;

gerasimos είπε...

panos η απορία σου περί συνειδητότητας είναι νομίζω ψυχαναλυτικής φύσεως. Ψυχαναλυτής δεν είμαι, αλλά στον Καστοριάδη που ήταν θα μπορούσες ίσως, ανοίγοντας κάποια έργα του να βρεις ενδιαφέρουσες σκέψεις πάνω σ' αυτό.

Αποφάσεις πάνω σε κοινά ζητήματα θα μπορούσαν νομίζω να λαμβάνονται μέσω θεσμών άμεσης δημοκρατίας, όπως μέσω συμβουλίων αποτελούμενων από ανακλητούς αντιπροσώπους αλλά και μέσω σύγχρονων εκκλησιών του δήμου, όπως ας πούμε το internet.

Panos είπε...

Kαταλαβαίνεις όμως ότι τέτοια θέματα, όπως τα βλαστοκύτταρα, είναι πολύ εξειδικευμένα και απαιτούνε χρόνο και κόπο. Αυτό συνεπάγεται ένα τελείως διαφορετικό μοντέλο ζωής που απαιτεί να ξεφορτωθούμε συνήθειες και ευκολίες που θεωρούμε δεδομένες.
Για ένα τέτοιο μοντέλο άμεσης δημοκρατίας έχω διαβάσει στο βιβλίο Gaian Democracies της σειράς Schumacher Briefings που καταπιάνοντε με εναλλακτικές προτάσεις οργάνωσης της κοινωνίας.

gerasimos είπε...

panos ασφαλώς, φοβάμαι όμως ότι η άμεση δημοκρατία καταρχάς απαιτεί την αφύπνιση, τη δραστηριοποίηση και την κινητοποίηση των πληθυσμών, κάτι το οποίο προς το παρόν δεν συμβαίνει. Αντιθέτως, βλέπω να κυριαρχούν η αδράνεια, η απάθεια και η ιδιωτικοποίηση για την οποία έχω ξαναμιλήσει. Ο Καστοριάδης μιλούσε για τις σύγχρονες κοινωνίες ως κοινωνίες των lobbies και των hobbies. Kοινωνίες δηλαδή στις οποίες οι άνθρωποι περιορίζονται στην εξυπηρέτηση και στη διεκδίκηση κάποιων συντεχνιακών συμφερόντων και δικαιωμάτων αλλά και στην προσωπική τους ζωή, χωρίς να ενδιαφέρονται ούτε να κινητοποιούνται για τα κοινά.

doctor είπε...

Γεράσιμε, δηλώνω ταπεινά αναλφάβητος τόσο σχετικά με τον Καστοριάδη (τον έχω διαβάσει μόνο αποσπασματικά), όσο και σχετικά με τα όσα πανέμορφα είπες (είδα τα πρώτα είκοσι λεπτά και θα δω τα υπόλοιπα αύριο).

Συγχαρητήρια!

doc

gerasimos είπε...

doctor ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια - ειδικά αυτό το 'πανέμορφα' με σκλάβωσε.:-)