Άλλαξε κάτι;

Ξανακοιτάζω απόψε μια συνέντευξη του Κορνήλιου Καστοριάδη από το Σεπτέμβριο του 1987, δηλαδή πριν 21 χρόνια, στη φίλη του δημοσιογράφο Τέτα Παπαδοπούλου. Στη συνέντευξη αυτή μιλούσε αρκετά για την Ελλάδα και όσα τον ανησυχούσαν, όχι μόνο στην επικαιρότητα αλλά και στη νοοτροπία των νεοελλήνων. Μιλούσε καταρχάς για τον ξεπεσμό της πολιτικής και τη μετατροπή της σε αρένα αντιπαράθεσης μεταξύ εκπροσώπων των δυο μεγάλων κομμάτων, μιας αντιπαράθεσης που ήταν σαν ποδοσφαιρικός αγώνας όπου οι οπαδοί των δυο ομάδων ουρλιάζουν «επάνω τους» ή «ρίχτου κουτουλιά» ή «δώσε πάσα στον τάδε». Και μήπως δε μοιάζει με ποδοσφαιρική αναμέτρηση θα ρωτούσα, με τους οπαδούς των κομμάτων σαν φίλαθλοι να χειροκροτούν, να σφυρίζουν ή να βρίζουν ανάλογα με την εξέλιξη κάθε φορά του αγώνα – του αγώνα στα τηλεπαράθυρα, στα πάνελ, στα «στρογγυλά τραπέζια»;

Όσο για τους πολίτες; Εγκλωβιζόμαστε διαρκώς περισσότερο στην ιδιωτική μας ζωή, δίχως να νοιαζόμαστε για το τι γίνεται παραέξω. Με μια λέξη, έλεγε ο Καστοριάδης ιδιωτικοποιούμαστε: Καθένας φροντίζει απλώς για τα δικά του και όλα τα άλλα ας πάνε στο διάβολο. Και επεσήμαινε ότι αυτή η ιδιωτικοποίηση, η αυξανόμενη αδιαφορία μας για όσα συμβαίνουν πέραν του σαλονιού μας αφήνει τους κυβερνώντες να κάνουν ό, τι θέλουν κι έτσι, ανεξέλεγκτοι πλέον, αναμιγνύονται διαρκώς περισσότερο σε σκάνδαλα, τα οποία συσσωρεύονται. Νομίζω ότι ιδίως όσον αφορά στα σκάνδαλα δε θα μπορούσε να είχε πέσει πιο μέσα ο Καστοριάδης, μια και πλέον ζούμε σε καιρούς όπου όταν αποκαλύπτεται ένα σκάνδαλο, όπως τελευταία με τα «μαύρα ταμεία» της Siemens, νιώθουμε ότι δεν αντιπροσωπεύει παρά μονάχα την κορυφή ενός παγόβουνου σκανδάλων. Μια κορυφή που εντελώς τυχαία αποκαλύφθηκε, ίσως και σκοπίμως προς απόκρυψη άλλων σκανδάλων. Όπως κι αν έχει το πράγμα, η πολιτική μοιάζει διαρκώς περισσότερο νομίζω με μια σούπα αγνώστου προέλευσης εντός της οποίας δεν ξέρει κανείς τι είδους σκάνδαλα μπορεί να κρύβονται και συνεπώς δεν τολμά να βουτήξει το κουτάλι, από φόβο για το τι θα αντικρύσει.

Δυστυχώς όμως και στις εφημερίδες από τότε – από το 1987 – τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Όταν παίρνω σήμερα μια ελληνική εφημερίδα, έλεγε ο Καστοριάδης, διαβάζω επί οκτώ σελίδες πολιτικά κουτσομπολιά αντί πολιτικού σχολιασμού, επί δεκαέξι σελίδες αθλητικές ειδήσεις και μια σελίδα στο τέλος για το τι συμβαίνει εκτός ελληνικών συνόρων. Υπάρχει έστω μια ημέρα το χρόνο που οι ελληνικές εφημερίδες να αφιερώνουν την πρώτη σελίδα τους σε κάποιο γεγονός που συμβαίνει έξω από την Ελλάδα; Πρόκειται γι’ αυτήν την περίεργη νεοελληνική ομφαλοσκόπηση, όπου ασχολούμαστε με το ποδόσφαιρο μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης αφ’ ενός και με την πολιτική του Ολυμπιακού και του Παναθηναϊκού αφ’ ετέρου.

Έλεγε πολλά ακόμη, για την κατάντια της Αθήνας, μιας πόλης που από ωραιότατη μισονεοκλασσική πολιτεία στην οποία ήταν ηδονή να περπατάς στις δώδεκα το μεσημέρι στην οδό Πανεπιστημίου κατάντησε αυτή που ξέρουμε σήμερα, για την οικολογική καταστροφή στην Ελευσίνα, η οποία από τόπος μυστηρίων μεταμορφώθηκε σε σκουπιδότοπο και γενικότερα για τις καταστροφές που προκάλεσαν στις πολιτείες και στη φύση της Ελλάδας όχι οι διάφοροι κατακτητές του παρελθόντος, αλλά οι ίδιοι οι νεοέλληνες τις τελευταίες δεκαετίες . Μιλούσε και για την κληρονομιά του Βυζαντίου στη σύγχρονη Ελλάδα, του Βυζαντίου που για τον ίδιο ήταν μια θεοκρατική αυτοκρατορία όπου οι ανώτατοι αυλικοί φιλούν τα πέδιλα του αυτοκράτορα, δηλαδή ένας πολιτισμός όχι πολιτών αλλά υπηκόων, όχι στοχασμού αλλά σχολιασμού ιερών κειμένων, αυτοκρατορικού αυταρχισμού και πνευματικού δογματισμού: ένας πολιτισμός που άφησε πίσω του μια παράδοση μεσαιωνισμού με την έννοια της συγχύσεως της Εκκλησίας με το κράτος, με τον ραγιαδισμό των ανθρώπων απέναντι στην όποια εξουσία, με την αυθαιρεσία κάθε εξουσίας απέναντι στον κόσμο, με την ανυπαρξία αυτόνομης σκέψης.

Αναρωτιέμαι αν άλλαξε κάτι από τότε, από το 1987 μέχρι και σήμερα στις κυρίαρχες αξίες μας, στα πρωτεύοντα χαρακτηριστικά της καθημερινότητας που ζούμε στην Ελλάδα. Στην πολιτική της ζωή, στην αισθητική των πόλεών της, στη νοοτροπία των ανθρώπων, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στις σχέσεις εκκλησίας και κράτους. Το μόνο που βλέπω να άλλαξε – προς το καλύτερο – είναι ότι μας προέκυψε το internet και τελευταία τα blogs. Και μας προέκυψε επίσης η δυνατότητα αδιαμεσολάβητης επικοινωνίας, ανταλλαγής ιδεών και αντιλήψεων, πράγμα αν μη τι άλλο γοητευτικό. Απ’ την άλλη όμως, έχω κάποιες φορές την εντύπωση ότι ακόμη και στα blogs μεταξύ μας τα λέμε, τα ψάχνουμε και τα συμφωνούμε. Και ότι κατά τα άλλα για τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων και των πραγμάτων γύρω μας, δεν αλλάζει και τίποτα απ’ το ότι κάθομαι τώρα και πληκτρολογώ κάποια πράγματα που πέντε-δέκα άλλοι άνθρωποι μπορεί να βρουν ενδιαφέροντα…