2 Μαρ 2008

Η εποχή των εικόνων



There’s no business like show business: πρώτοι ίσως, γύρω στα μέσα του περασμένου αιώνα είδαν πόση αλήθεια έκρυβε και κρύβει αυτή η ρήση, δυο Γερμανοί διανοητές, οι Theodor Adorno και Max Horkheimer. Αναφέρθηκαν προφητικά στη βιομηχανία του θεάματος που είχε ήδη, στη δεκαετία του '40, αποδειχτεί αποδοτικότατο και άρα αναγκαίο εξάρτημα χειραγώγησης των μαζών. Πριν απ’ αυτούς, είχε πει ο Μαρξ ότι η ιστορία συνήθως επαναλαμβάνεται δυο φορές, την πρώτη ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα. Έτσι, θα έλεγα ότι και στον σύγχρονο, εικονικό πολιτισμό μας ό,τι βιώσαμε σήμερα ως τραγωδία θα το δούμε αύριο ξαπλωμένοι στους καναπέδες μας ως φάρσα, ως ένα ακόμη show – αρκετές φορές με τη μορφή τηλεοπτικής «είδησης» – στην τηλεόραση. Και όπως συνήθως συμβαίνει με τις φάρσες θα γελάσουμε, θα ξεχαστούμε λιγάκι αλλά δύσκολα θα προβληματιστούμε. Απλώς θα ζήσουμε μερικές στιγμές ανέμελης λήθης και χαλάρωσης. Επίσης τον περασμένο αιώνα στη Γαλλία, ο Guy Debord μίλησε για τις «κοινωνίες του θεάματος», στις οποίες κυριαρχούν η εικόνα και το φαίνεσθαι και ο Jean Baudrilliard αναφέρθηκε στην κυριαρχία, στη σύγχρονη εποχή, του αντίγραφου και της μίμησης σε βάρος του κάθε φορά πρωτότυπου. Έφτασε μάλιστα να πει ότι πραγματικό πλέον δεν υπάρχει, εφόσον επικράτησαν τελειωτικά τα πιστά του αντίγραφα, σε όλες τις σφαίρες της ανθρώπινης δράσης. Εικονική είναι αναμφίβολα η σημερινή Δύση και εικονικός ο ίδιος μας ο πολιτισμός, υπό την έννοια ότι η πρωτοκαθεδρία δεν ανήκει στον εικονογράφο άνθρωπο, αλλά στην ίδια την εικόνα. Αν βρίσκονταν και σήμερα, όπως στο Βυζάντιο αντιμέτωποι εικονολάτρες με εικονομάχους η επικράτηση των πρώτων θα ήταν νομίζω εξασφαλισμένη. Διότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει εθιστεί στο να ζει μέσα από τα μέσα που αναπαράγουν και προβάλλουν εικόνες. Όπως η τηλεόραση, που αντιπροσωπεύει νομίζω των κυρίαρχο της εποχής των εικόνων μια και σε αντίθεση με άλλα μέσα – εφημερίδες, περιοδικά, internet – γεννήθηκε ακριβώς προκειμένου να εικονογραφήσει τις ζωές μας και να μας τις παρουσιάσει ως εικονογραφημένο show. Οι σύγχρονοι εικονολάτρες θα επικρατούσαν σε μια νοητή αντιπαράθεση γύρω από τις τηλεοπτικές και άλλες εικόνες διότι στη διαμάχη αυτή δεν θα έπαιζαν κανένα ρόλο όσα απεικονίζουν οι εικόνες. Πλέον οι ίδιες οι εικόνες έχουν αγιοποιηθεί και λατρεύονται, ανεξαρτήτως του τι απεικονίζουν. Ακόμα και τα γραπτά στις παλιότερες αλλά και τις νέες μορφές τους, όπως οι αναρτήσεις στα blogs, φοβάμαι – όσο ανοίκειο κι αν ακούγεται αυτό – ότι ως εικόνα γίνονται αντιληπτά. Δύσκολα δηλαδή ο σύγχρονος άνθρωπος, του οποίου τα οπτικά νεύρα έχουν εθιστεί στο να ερεθίζονται βλέποντας δεκάδες, εκατοντάδες εικόνες καθημερινά, μπορεί νομίζω να βυθιστεί σε ένα μυθιστόρημα. Κι εξίσου δύσκολα αντιλαμβάνεται τα βαθύτερα νοήματα και τις λεπτότερες πτυχές όσων λέγονται σε μια ανάρτηση. Την οποία θα αντιληφθεί πρωτίστως ως εικόνα και δευτερευόντως ως γραπτό ερέθισμα προς σκέψη. Κάθε ανάρτηση συνεπώς παλεύει, νομίζω, να φέρει ξανά τον γραπτό λόγο στο προσκήνιο και να αποκαταστήσει το χαμένο κύρος του ως οπτικό και διανοητικό ερέθισμα. Το αν θα τα καταφέρει στο χέρι μας βρίσκεται και για την ακρίβεια, στα πληκτρολόγιά μας.

22 σχόλια:

Equilibrium είπε...

"Ένας πολιτισμός που δεν ανησυχεί για την καταστροφή του, αρκεί να προλάβει να την δει στην οθόνη της τηλεόρασης..."

διάβασα σε ένα άλλο blog και λαϊκίζοντας θα πω ότι μου'ρθε στο νου το "κουτί" για το οποίο μιλούσε ο Κοσμάς ο Αιτωλός ότι θα μπει μέσα ο Διάβολος και... και ... και...

Σαν πολλοί διάβολοι δε στριμωχτήκαν εκεί μέσα; Εγώ από καιρό το 'χω κλεισει...

Καλό μήνα αγαπητέ!

gerasimos είπε...

equilibrium φοβάμαι ότι την καταστροφή αυτή τη βλέπουμε εδώ και καιρό κάθε μέρα στην τηλεόραση κι όσο τη βλέπουμε, τόσο λιγότερο ανησυχούμε γι' αυτήν. Καλό σου μήνα.

phlou...flis είπε...

Τα συμπτώματα της TV-μανίας πολλά, εδώ: http://phlou.blogspot.com/2008/03/tv.html
ένα.

Ανώνυμος είπε...

Κατι αναλογο γραφει και η Σωτη Τριανταφυλλου στην Athens voice: http://www.athensvoice.gr/politics/av,14718,Kill_your_Television.html

Νομιζω παντως οτι λιγοι συνειδητοποιουν τις συνεπειες της πολυωρης παρακολουθησης..ακομα και η γλωσσα μας αλλαζει: προχθες ακουσα απο μια φοιτητρια να λεει οτι το σεναριο της..ταινιας ηταν κουκουρουκου, ακομα δεν καταλαβα τι μπορει να εννοουσε!
Ελλη απο Θεσσαλονικη

fpboy είπε...

Παιδιά, βάλτε και το ίντερνετ στο παιχνίδι γιατί και αυτό ''πρεζάκηδες'' μας έχει κάνει... Προσωπικά έχω ξεφύγει απο την τι-βι και έχω πέσει στο ίντερνετ. Σα να λέμε έκοψα τα χάπια και έπεσα στην άσπρη.
Καλησπέρες.

Dr_MAD είπε...

Εννοείται πως πουθενά δε μπορεί να υπάρχει ολόκληρη η αλήθεια. Ετσι όπως δεν υπάρχει στην τηλεόραση, έτσι δ μπορεί να υπάρξει κι από εδώ. Οση ΑΚΡΙΒΕΙΑ κι έχουμε στα γραφόμενά μας. Είναι πρακτικό το ζήτημα, καθώς οι πληροφορίες πλέον είναι άπειρες, όπως και οι πηγές.

Σου βγάζω το καπέλο στον τρόπο που περιέγραψες το πώς έχει αλλοιωθεί η "αντιληπτικότητά" μας στα ερεθίσματα με τα τόσα που βλέπουμε καθημερινά. Αυτό εξηγείται και ιατρικώς φυσικά...

Καλημέρες και καλή εβδομάδa

Meropi είπε...

Καλημέρα Γεράσιμε,
πόσο δίκιο έχεις όταν λες ότι εικονικός έχει γίνει ο πολιτισμός μας. Ομολογώ την ενοχή μου. Κι εγώ πιο εύκολα διαβάζω μια ανάρτηση όταν έχει και εικόνα! Γι' αυτό και στις δικές μου αναρτήσεις φροντίζω να βάζω εικόνες...Αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι τα νομικά βιβλία που διαβάζω συνήθως (για επαγγελματικούς λόγους) στερούνται εικόνας. Το δε blogging το κάνω για να ξεφεύγω λίγο από το μουντό, χωρίς εικόνες, κείμενο.

gerasimos είπε...

phlou...flis :-)

elli_auth όσο περισσότερο αλλάζουμε τόσο δυσκολότερα το συνειδητοποιούμε.

fpboy δεν έχεις άδικο.

mad καλή σου εβδομάδα. :-)

meropi τα λογοπαίγνια κρύβουν αλήθειες κάποιες φορές που δεν εκφράζονται σε πιο 'καθώς πρέπει' γλώσσα.

xasodikis είπε...

Κάποτε μια εικόνα άξιζε όσο χίλιες λέξεις. Τώρα, χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια ώστε χίλιες λέξεις να "αξίζουν" όσο μια εικόνα...

Πολύ ενδιαφέρουσα η προσέγγισή σου.

Unknown είπε...

Σήμερα είσαι χειρότερος κι από το phlou...flis, που εδώ κατάλαβα τι λεει.
Αν δεν έγραφε και η Μερόπη για το πόσο βαρετά είναι τα νομικά βιβλία δεν θα καταλάβαινα.
Το παν είναι η εικόνα σήμερα. Είναι αυτό που μένει.
Και να σκεφτείς ότι η τηλεόραση είναι ο εχθρός μου.
Σκέψου τι έχουν πάθει όσοι βλέπουν τηλεόραση.
We are conditioned.

Sidepap21 είπε...

Γεράσιμε, ας μη δαιμονοποιούμε τα πάντα.
Η εικόνα και το video μέσα είναι κι αυτά όπως και η γραφή για να εκφραστούν ιδέες.
Εξαρτάται πως τα χρησιμοποιούμε.
Θέλει προσοχή μην υπεισέλθουμε στην θέση των "εικονολατρών" με την έννοια ότι αφορίζουμε κάθε άλλη μορφή εξωτερίκευσης γνώσης, ιδεών, συναισθημάτων...

gerasimos είπε...

xasodikis φοβάμαι ότι όχι χίλιες, αλλά πολύ περισσότερες λέξεις δεν 'αξίζουν' πλέον όσο μια εικόνα.

mariana faithful αυτό το conditioning στις εικόνες ξεκινά νομίζω πολύ νωρίς και συνεχίζεται καθ' όλη τη διάρκεια του βίου μας.

sidepap21 αν αισθάνθηκες ότι επιχείρησα να 'δαιμονοποιήσω' τις εικόνες φοβάμαι ότι επιβεβαιώνεις αυτό ακριβώς που έλεγα: εθισμένος στις εικόνες δύσκολα αντιλαμβάνεται κανείς τα βαθύτερα νοήματα και τις λεπτότερες πτυχές όσων λέγονται σε μια ανάρτηση.

Sidepap21 είπε...

Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτάσσομαι τον εθισμό μου από τις εικόνες, όπως το σύνολο σχεδόν των συνανθρώπων μας που χρησιμοποιούν τα μάτια εν πρώτοις για να βλέπουν παρά να θεωρούν, είμαι έτοιμος να απορρίψω δόγματα του τύπου "Μια εικόνα ... χίλιες λέξεις" ή του τύπου «Η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα».
Όσον αφορά την διαπίστωση της δυσκολία αντίληψης των "βαθύτερων νοημάτων" μιας ανάρτησης από το μέσο αναγνώστη, τόσο το χειρότερο για την ανάρτηση ...

gerasimos είπε...

sidepap21 οι αναρτήσεις μου δεν απευθύνονταν ποτέ στο 'μέσο αναγνώστη' (ΑΝ υπάρχει τέτοιο πράγμα). Απλώς στον καλοπροαίρετο. Όσο για τον εθισμό στις εικόνες, δεν αφορούσε εσένα προσωπικά - αν αυτό φάνηκε λάθος μου - αλλά όπως και στην ανάρτηση, το σύγχρονο άνθρωπο.

marianaonice είπε...

Προσωπικά την τηλεόραση σχεδόν την έχω καταργήσει! Βέβαια καταναλώνω τον κερδισμένο χρόνο μου στο ΝΕΤ.
Ομολογώ και εγώ ότι πιο εύκολα διαβάζω κείμενα με εικόνες! Νομίζω ότι είναι ανθρώπινο χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποτιμώ τα κείμενα!! Βέβαια έχεις δίκιο, άλλοτε βυθιζόμασταν στα λογοτεχνικά βιβλία που δεν έχουν εικόνες, και χορταίναμε να βλέπουμε εικόνες με τα μάτια του νου! Όμως Γεράσιμε δυστυχώς ή ευτυχώς το ποτάμι κυλάει και δεν γυρίζει πίσω και η εξέλιξη έχει και τα καλά και τα κακά της, αρκεί να μη χάνεται το μέτρο...
Καλό ξημέρωμα.

gerasimos είπε...

marianaonice όπως είπες το ποτάμι κυλάει, αρκεί να συνειδητοποιήσουμε ότι ΕΜΕΙΣ είμαστε το ποτάμι αυτό. Και 'κυλάμε' όπως και όπου οι ίδιοι επιλέξαμε και όχι ακυβέρνητοι και αποξενωμένοι. Ελπίζω. Όσο για το ίντερνετ, για μένα αντιπροσωπεύει την επικοινωνία και μάλιστα μέσω του γραπτού λόγου. Άρα μοιάζει λίγο με βιβλίο, εφόσον το κάθε βιβλίο - όπως και κάθε ανάρτηση - συνιστά ένα χέρι επικοινωνίας που άπλωσε ο συγγραφέας. Καλό σου βράδυ.

cynical είπε...

καλημέρα gerasimos,
τα έχει γράψει τόσο αναλυτικά που δεν έχουν μείνει και πολλά να ειπωθούν από μένα. Άλλωστε είμαι της ιδίας σχολής.
Θα πω ομως ένα πράγμα, ότι η εικόνα έχει επηρεάσει τόσο πολύ τον κόσμο, που δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι η πραγματικότητα δεν είναι πραγματική αλλά την δημιουργεί ο καθένας με τη σκέψη του και κατά το δοκούν. Δηλαδή, σ' αυτήν εδώ τη "σχολή" που είναι και πολυπληθής η ένοια "εικονική πραγματικότητα" εκλαμβάνεται ως κυριολεξία.

gerasimos είπε...

cynical ίσως και η έννοια 'εικονικός πολιτισμός'..

ritsmas είπε...

Πολυ δύσκολο το εγχειρημα Γεράσιμε. Δύσκολα θα σταθούμε στην βαθύτερη ανάγνωση. Στο κάτω κάτω, τα πάντα δεν γίνονται επιφανειακά ;Ολα δεν κινούνται στην επιφάνεια των πραγμάτων ; Αν τολμήσεις να σηκώσεις το λεπτεπιλεπτο δέρμα, θα δεις απο κάτω συγκεντρωμένο ανθεκτικό το αίμα να κοχλάζει, καθώς διψάει για δράση και δουλειά. Αλλά ποιος του δίνει σημασία; Σημασία έχουν οπως σωστά λες, οι χιλιάδες των εικόνων που το οπτικό μας νεύρο προσλαμβάνει.
Θέλει δουλειά πολλή.
ριτς

gerasimos είπε...

ritsmas δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο.

Meropi είπε...

Γεράσιμε μου,
πέρασα να σου ευχηθώ καλό τριήμερο. Να σαι καλά

Ανώνυμος είπε...

"ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΜΠΗ
«Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ»
προs ΕΡΤ 1 τηλεοραση

ΤΜΗΜΑ ΠΑΡΑΠΟΝΩΝ [keep]

υποψην. κ. ΤΣΙΛΙΚΟΥΝΑ

Διαμαρτύρομαι και προσυπογραφω το post τηs kulturosupas
http://kulturosupa.pblogs.gr/2008/03/kinhtopoihsh-gia-thn-ekpomph-h-epohh-twn-eikonwn.html

για την «ακατάλληλη», ώρα προβολης [Κυριακή στη 1 το πρωί]
της εκπομπής «Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ»,
και ζητώ
απο την Διοικηση τηs ΕΡΤ

την αμεση αλλαγη τηs, σε μια πιο "ανθρωπινη" ωρα...

keep@ert.gr