7 Φεβ 2011

Η πολιτική του φόβου ή ο φόβος της πολιτικής

Ως γνωστόν ο άνθρωπος γεννιέται και πεθαίνει αγκαλιά ή εν πάση περιπτώσει αγκαζέ με το φόβο. Καταρχήν και κυρίως με το φόβο του θανάτου, τον οποίο, όπως συνομολογεί και ο Ανδρέας Εμπειρίκος στο ωραίο του ποίημα Εις την Οδόν των Φιλελλήνων, είχαν μέχρι και οι κατά τα άλλα άφοβοι Αρχαίοι. Έκτοτε και σε κάθε ιστορική εποχή της ανθρωπότητας ο φόβος κυριάρχησε, με διάφορες φορεσιές. Δεν χρειάζονται και πολλά παραδείγματα ή παραπομπές στο Διαφωτισμό, τη Γαλλική Επανάσταση ή επιστημονικές επαναστάσεις: η ανθρωπότητα μέχρι λίγο πριν τις μέρες μας ζούσε βυθισμένη στο φόβο και την αβεβαιότητα. Τίποτα το περίεργο ή ανησυχητικό μέχρι εδώ. Το περίεργο έρχεται όταν διαπιστώνουμε την πρωτοκαθεδρία του φόβου ακόμη και στην εποχή μας, την υποτιθέμενα απαλλαγμένη από φόβους, μύθους και δοξασίες. 

Πώς επέστρεψε ο φόβος ακόμα και στην άφοβη, απαλλαγμένη από φαντάσματα του σκοτεινού παρελθόντος σύγχρονη ανθρωπότητα; Επέστρεψε μέσω ενός δούρειου ίππου που κανείς δεν πολυπερίμενε: της πολιτικής. Διότι μαζί με όλα τα προαναφερθέντα κατάλοιπα παλιότερων, μίζερων και φοβισμένων αιώνων, η μπάλα πήρε και τις ιδεολογίες. Αριστερά, Δεξιά, σοσιαλισμοί, κομμουνιστικοί παράδεισοι και άλλα τέτοια εξωτικά πτηνά πέταξαν μακριά τρομαγμένα από την βροντερή πτώση του Τείχους του Βερολίνου εκείνον τον κοσμογονικό Νοέμβριο του 1989, αναζητώντας πιο εύκρατα κλίματα. Και, έκτοτε, δεν ξαναφάνηκαν. Αφήνοντας την πολιτική χωρίς τη λαχταριστή ιδεολογική της γέμιση που μέχρι τότε της έδινε άλλο νόημα και πάθος. Και καθιστώντας την απλή διαχείριση των κοινών από επαγγελματίες, ειδήμονες και ειδικούς. Γι’ αυτό, πλέον, ‘ο μόνος τρόπος να εισαγάγουμε πάθος σε αυτό το πεδίο, να κινητοποιήσουμε δραστικά τους ανθρώπους, είναι μέσω του φόβου’, λέει ο Ζίζεκ.[i] Μιλάμε δηλαδή για μια πολιτική που ‘χρησιμοποιεί τον φόβο ως βασικότερο έναυσμα κινητοποίησης: τον φόβο των μεταναστών, τον φόβο του εγκλήματος, το φόβο της ανόσιας σεξουαλικής διαστροφής, τον φόβο του ίδιου του υπερβολικού κράτους με τα υπέρμετρα φορολογικά βάρη που επιβάλλει, τον φόβο της περιβαλλοντικής καταστροφής, το φόβο της παρενόχλησης’. Με την πολιτική ορθότητα ως την ‘κατεξοχήν φιλελεύθερη μορφή της πολιτικής του φόβου’. 

Πώς άραγε συνταιριάζεται η πολιτική ορθότητα με την πολιτική του φόβου; Για τον Ζίζεκ, ‘η σημερινή φιλελεύθερη ανεκτικότητα προς τους άλλους, ο σεβασμός της ετερότητας και η απροκατάληπτη συνάντηση μαζί της, συνυπάρχει με τον ιδεοληπτικό φόβο μήπως μας παρενοχλήσουν’. Ζούμε δηλαδή μια κάπως μεταμοντέρνα εκδοχή του μακριά κι αγαπημένοι: ‘ο Άλλος είναι μια χαρά, αλλά μόνο εφόσον η παρουσία του δεν γίνεται φορτική, εφόσον δεν είναι πραγματικά άλλος’. Με άλλα λόγια, ‘η ανεκτικότητα συμπίπτει με το αντίθετό της’: ‘Το καθήκον μου να είμαι ανεκτικός προς τον Άλλο ουσιαστικά σημαίνει ότι δεν πρέπει να τον πλησιάσω πάρα πολύ, ότι δεν πρέπει να εισβάλλω στο χώρο του… Εκείνο που όλο και πιο πολύ αναδύεται ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στην κοινωνία του ύστερου καπιταλισμού είναι το δικαίωμα να μη μας παρενοχλούν, δηλαδή το δικαίωμα να παραμένουμε σε μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους’. 

Σε συνέχεια ή και συμπλήρωση όλων αυτών θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την εμμονική ενασχόληση του σημερινού ανθρώπου με τα ‘προσωπικά του δεδομένα’, για τον όλο και βαθύτερο εγκλεισμό του στην ιδιωτική του σφαίρα, που γύρω της υψώνονται ανυπέρβλητα τείχη για να εγγυηθούν την προστασία του από όλα όσα φοβάται ή θα μπορούσαν να τον… παρενοχλήσουν. Ένας τέτοιος αυτοεξόριστος στον ιδιωτικό του κόσμο άνθρωπος δεν θα μπορούσε παρά να φοβάται, να απεχθάνεται τη δημόσια έκθεση και δραστηριοποίηση που απαιτεί η πολιτική, η οποία έχει και η ίδια μετατραπεί σε μια πολιτική του φόβου, σε μια πολιτική που έχει αναγάγει τον φόβο σε κεντρικό της κινητήριο άξονα και όχημα ανόδου σε εκλογικά ποσοστά (όπως αποδεικνύεται και από την περίπτωση του ΛΑΟΣ). Τι μπορεί, τι απομένει να γίνει εν μέσω αυτού του ασφυκτικού κλίματος εξατομίκευσης συνδυασμένης με εξάπλωση του φόβου ως μοναδικού συνδετικού κρίκου μεταξύ των αποπολιτικοποιημένων, ναυαγισμένων στα ερημονήσια της ιδιωτικής τους ζωής πολιτών του 21ου αιώνα; Απομένει να κοιτάξουμε τόσο τον φόβο της πολιτικής, της χειραφέτησης από την ιδιωτικοποίηση όσο και την ίδια την πολιτική του φόβου ή των φόβων κατάματα, προκειμένου να μπορέσουμε να δούμε τους ίδιους μας τους εαυτούς αλλιώς. Μπορούμε;

[i] Slavoj Žižek, Βία: Έξι λοξοί στοχασμοί, Αθήνα, Scripta, 2010, σελ. 53-55.

Η ανάρτηση αυτή ανεβαίνει στα πλαίσια της 'Ημέρας ενάντια στο φόβο'. Περισσότερα εδώ: http://grfear.blogspot.com/

3 σχόλια:

Meropi είπε...

Α, σήμερα είναι η ημέρα κατά του φόβου! Έτσι εξηγείται που βλέπω όλα τα ιστολόγια να ασχολούνται με το φόβο. Φοβήθηκα ότι κάτι έγινε που έπρεπε να φοβηθώ και δεν το πήρα είδηση!

kanaliotis είπε...

Εδιαφέρουσα προσέγγιση

gerasimos είπε...

Μερόπη πράγματι, ημέρα κατά του φόβου η σημερινή. Αλλά δεν έχεις τίποτα να φοβηθείς (πέρα απ' τον ίδιο το φόβο;).

kanaliotis ευχαριστώ. Ο φόβος της πολιτικής και η πολιτική του φόβου μου φάνηκαν δυο αλληλοτροφοδοτούμενα, συγκοινωνούντα δοχεία...