Κοινωνία πολιτών ή κοινωνία πελατών;

Η παρούσα φάση στην οποία βρέθηκε η Ελλάδα απαιτεί όσο ποτέ στο παρελθόν να γίνουν ρωμαλέες μεταρρυθμίσεις στην λειτουργία του κράτους, της οικονομίας, της αγοράς εργασίας, των πολιτικών κομμάτων. Αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που θα βοηθήσουν τη χώρα να ξεπεράσει αγκυλώσεις που την κρατάνε ανεξέλικτη. Αυτές οι αλλαγές και μεταρρυθμίσεις δεν μπορούν να επιβληθούν από το ΔΝΤ, την ΕΕ ή άλλους συγκυριακούς τοποτηρητές. Ούτε και να προωθηθούν τυφλά από κυβερνήσεις. Απαιτούν στοχευμένη, συγκροτημένη δράση 'εκ των έσω', από τους ίδιους τους πολίτες της χώρας, οργανωμένους σε εθελοντικές οργανώσεις, ΜΚΟ ή άλλες μορφές συλλογικής σκέψης και δράσης. Δυστυχώς όμως στην Ελλάδα ποτέ δεν συγκροτήθηκε μια αξιοπρεπής κοινωνία πολιτών: μια κοινωνία δηλαδή απαρτιζόμενη από συνειδητοποιημένους πολίτες, που να μπορούν να σταθούν απέναντι τόσο στο κράτος όσο και στην αγορά, θέτοντας τις δικές τους προτεραιότητες, προβάλλοντας τις δικές τους ανάγκες, ως πολίτες. Αντ' αυτής, οι ψηφοφόροι των δυο κυρίως μεγάλων κομμάτων - και όχι μόνο - συγκρότησαν, μεταπολιτευτικά, μια κοινωνία πελατών: πελατών των δυο κομμάτων εξουσίας για 'διευκολύνσεις' ή 'εξυπηρετήσεις', πελατών του ίδιου του κράτους για επιδοτήσεις, επιδόματα, χρηματοδοτήσεις, πελατών της αγοράς μαζικών καταναλωτικών αγαθών για να επιδοθούν, ελλείψει άλλων ενδιαφερόντων και προτεραιοτήτων, σε εμμονική επιδεικτική κατανάλωση. Αυτό το πελατειακό τρίπτυχο σφράγισε, πολιτικά, κοινωνικά, πολιτιστικά, την μεταπολίτευση, καταδικάζοντας τους πολίτες της χώρας να διαβιούν σε μια χαρακτηριστικά αβαθή, ασυνάρτητη κοινωνική πραγματικότητα, έρμαιο των συγκυριών - και των συντεχνιών. Μια τέτοια κοινωνία όχι πολιτών αλλά πελατών, που αδυνατεί να διαμορφώσει ρεύματα, τάσεις, αιτήματα μεταρρυθμίσεων, ώστε να υποχρεώσει πολιτικούς και κόμματα να κινηθούν μαζί της προς άλλες κατευθύνσεις από αυτές που το κράτος και η αγορά επιβάλλουν, μοιραία βουλιάζει. Ή εκφυλίζεται σε ένα συνοθύλευμα μικροσυμφερόντων, που αναπόφευκτα αναδύονται, αναλαμβάνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο σε 'αγώνες' μεμονωμένους, ιδιοτελείς, εν τέλει αντικοινωνικούς. Μπορεί αυτή η κοινωνία, που ποτέ δεν έγινε πολιτών, αλλά προτίμησε την εύκολη λύση των πελατειακών σχέσεων, να διασωθεί από το οικειοθελές ναυάγιο στο οποίο οδηγήθηκε από τις ίδιες της τις επιλογές;