Καταλείπω την κινητήν και ακίνητον περιουσίαν και άπαντα τα δικαιώματά μου εκ της εκδόσεως των έργων μου, τόσον εν Ελλάδι όσον και εν τη αλλοδαπή, εις την σύζυγόν μου Ελένην το γένος Κωνσταντίνου Σαμίου. Μετά τον θάνατον της συζύγου μου η εναπομένουσα περιουσία μου να περιέλθει εις τους φυσικούς μου κληρονόμους.
Αυτά τα λόγια άφησε ο Νίκος Καζαντζάκης σαν οδηγούς για την τύχη του έργου του, φεύγοντας από τον μάταιο τούτο κόσμο. Αφήνοντας μαζί μεγάλα προβλήματα γύρω από την εξάπλωση, τη διάχυση του απίστευτου εύρους αλλά και βάθους πνευματικού κεφαλαίου που κληροδοτούσε στην ανθρωπότητα. Το κυριότερο πρόβλημα ως προς την ζωή του καζαντζακικού έργου μετά τον θάνατο του δημιουργού του, έχει ονοματεπώνυμο: λέγεται Πάτροκλος Σταύρου, υιοθετημένος γιος της χήρας του Καζαντζάκη και αποκλειστικός κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων των έργων του μεγάλου Κρητικού. Ο οποίος έχει αναθέσει τις Εκδόσεις Καζαντζάκη στον σύζυγο της κόρης του, εκπαιδευτή καταδύσεων στο επάγγελμα (!). Με άλλα λόγια, ένας θησαυρός λογοτεχνικός, ποιητικός, φιλοσοφικός ανυπολόγιστης αξίας βρίσκεται αυτή τη στιγμή στα χέρια ανθρώπων που εκ των πραγμάτων αδυνατούν να τον αναδείξουν όπως θα του άξιζε. Διότι το καζαντζακικό opus, όπως συμβαίνει και με ελάχιστες άλλες περιπτώσεις - τον Κωνσταντίνο Καβάφη, τον Κορνήλιο Καστοριάδη, τη Μαρία Κάλλας και μερικές ακόμη μετρημένες στα δάχτυλα προσωπικότητες - δεν αποτελεί ελληνική κτήση. Αλλά παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Δεν ανήκει στην Ελλάδα και στους εν Ελλάδι πνευματικούς κληρονόμους του μεγάλου αυτού, νιτσεϊκού πνεύματος που λεγόταν Καζαντζάκης και που όταν βρουν ελεύθερο χρόνο από τις καταδύσεις μπορεί να ασχοληθούν μαζί του, αλλά στην υφήλιο. Διότι η Ελλάδα δεν εξαντλείται στον ήλιο και στη θάλασσα του καλοκαιριού της αλλά λάμπει, ακτινοβολεί και μέσα από τα πνεύματα που άνθισαν κάτω απ' αυτό τον εκτυφλωτικό ήλιο, που άπλωσαν τα φτερά τους πέρα κι απ' τις καταγάλανές της θάλασσες. Θα συμφωνήσω λοιπόν
με τον βουλευτή κύριο Βούρο ότι ναι, σε αυτές τις δύσκολες ώρες χρειαζόμαστε τους - πιθανόν λιγοστούς αλλά δυνατούς - φάρους μας σε όλην τους τη φωτεινότητα, για να δείξουν ή μάλλον να θυμίσουν ότι η Ελλάδα δεν τελειώνει ούτε αρχίζει στα Greek statistics, στη χωριάτικη σαλάτα, στις δηλώσεις Πάγκαλου. Και τους χρειαζόμαστε, αυτούς τους φάρους, περισσότερο από ποτέ.
4 σχόλια:
Ντούρα λεξ, σεντ λεξ. Εκείνος που δεν σέβεται την τελευταία βούληση του συγγραφέα, δύσκολα πείθει ότι σέβεται το έργο του.
Γεράσιμε μου,
Θα μου επιτρέψεις να αναλύσω από νομικής απόψεως το θέμα αυτό της διαθήκης του Νίκου Καζαντζάκη που δεν είναι τόσο απλό, όσο το εκθέτεις. Η διαθήκη, λοιπόν, του μεγάλου αυτού συγγραφέα έχει, κατά λέξη, ως εξής:
«Καταλείπω την κινητήν και ακίνητον περιουσίαν μου και άπαντα τα δικαιώματά μου εκ της εκδόσεως των έργων μου, τόσον εν Ελλάδι όσον και εν τη αλλοδαπή, εις την σύζυγόν μου Ελένη το γένος Σαμίου. Η σύζυγός μου θα είναι ελευθέρα να διαχειρίζεται κατά βούλησιν τα άνω περιουσιακά στοιχεία μου, διαπραγματευόμενη τας εκδόσεις και μεταφράσεις και διασκευάς του έργου μου με τους εκδότας, τους cineastes κ.λ.π. Παραγγέλλω όμως εις αυτήν όπως μεριμνήση να περιέλθουν τα βιβλία μου και ό,τι άλλο ήθελε κρίνει προσωπικά μου ενθύμια, όπως χειρόγραφα, εικόνες, το χρυσό μου δαχτυλίδι, το stylo μου, bibelots κ.λ.π. εις το ενδεχομένως ιδρυθησόμενον εν Κρήτη, και, ει δυνατόν, εντός της πατρικής μου οικίας "ΣΠΙΤΙ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ", καλλωπίζουσα και προικοδοτούσα αυτό. Μετά τον θάνατον της συζύγου μου η εναπομένουσα περιουσία μου να περιέλθει εις τους φυσικούς μου κληρονόμους».
Και τώρα λίγα νομικά. Στο Κληρονομικό Δίκαιο υπάρχουν δύο είδη καταπιστευμάτων. 1) Το καταπίστευμα του υπολοίπου (περιλιμπανομένου) που προβλέπεται στο άρθρο 1939 του Αστικού Κώδικα. Σ’ αυτή την περίπτωση ο πρώτος κληρονόμος έχει, σύμφωνα με τη θέληση του αποθανόντος, ελευθερία διαθέσεως των κληρονομιαίων στοιχείων και ο καταπιστευματοδόχος αποκτά μόνο ό,τι περιουσιακό στοιχείο δεν διέθεσε ο πρώτος μέχρι το θάνατο του και 2) το καθολικό καταπίστευμα που προβλέπεται από το άρθρο 1941 του ίδιου κώδικα. Σ’ αυτή τη δεύτερη περίπτωση ο καταπιστευματοδόχος αποκτά το σύνολο της περιουσίας. Ο Άρειος Πάγος με την υπ’ αριθ. 346/2011 απόφαση του έκρινε, με λίγα απλά λόγια, ότι από την ανωτέρω διαθήκη του Ν. Καζαντζάκη και ιδίως από τις φράσεις που περιέχονται σ’ αυτή «η σύζυγός μου θα είναι ελευθέρα να διαχειρίζεται κατά βούλησιν τα άνω περιουσιακά στοιχεία μου» και «η εναπομένουσα περιουσία μου» προκύπτει σαφώς ότι πρόκειται για καταπίστευμα του υπολοίπου (περιλιμπανομένου) που ορίζεται στο άρθρο 1939 του Αστικού Κώδικα και όχι για καθολικό καταπίστευμα που προβλέπεται από το άρθρο 1941 του ίδιου κώδικα και ότι, συνεπώς, οι εγγονές του Ν. Καζαντζάκη δεν κληρονόμησαν τα πνευματικά δικαιώματα του παππού τους, αφού η Ελένη Καζαντζάκη τα μεταβίβασε νομίμως στο θετό γιο της. Προσπάθησα να το αναλύσω με απλά λόγια. Ελπίζω να έγινα κατανοητή.
Συνεχίζω σε δεύτερο σχόλιο, μια και το πρώτο παραήταν μακροσκελές. Το θέμα της έκδοσης των βιβλίων του Καζαντζάκη πράγματι είναι φλέγον. Κάπου διάβασα ότι, μέχρι τώρα τουλάχιστον, ο Πάτροκλος Σταύρος, ο οποίος ας σημειωθεί είναι Κύπριος και θεωρείται πνευματικός άνθρωπος, δεν επιτρέπει στο Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας να εκδώσει τα βιβλία του Καζαντζάκη. Εύχομαι να επιτρέψει τώρα που τελείωσε η δικαστική διαμάχη με τις εγγονές της αδελφής του μεγάλου συγγραφέα. Το οικονομικό συμφέρον πρέπει να έρχεται δεύτερο και καταϊδρωμένο σε τέτοια πνευματικά έργα.
Υ.Γ. Από το έτος 2028 τα έργα αυτά θα μπορούν πια να εκδίδονται ελεύθερα, μια και τελειώνει η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων (70 χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού).
Αθανάσιε αυτό που εν γένει έχω δει να ισχύει με έργα μεγάλων συγγραφέων, διανοητών, δημιουργών είναι ότι καλύτερα, μετά το θάνατό τους, να μη μπλέκει κανείς με χήρες και 'ορφανά'...
Μερόπη λίγα νομικά τα λες αυτά; :)
Επί της ουσίας, δεν βλέπω να διαφωνείς. Χωρίς να είμαι νομικός, βλέπω δυο προβλήματα γενικότερα, δεν ξέρω αν τα βλέπεις κι εσύ:
α) Το κατά πόσον ένα θετό τέκνο θα έπρεπε να έχει τέτοια δικαιώματα πάνω στο έργο ενός τόσο μεγάλου δημιουργού. Δεν είμαι κανένας φανατικός εναντίον της υιοθεσίας, αλλά σε αυτή την περίπτωση νομίζω δημιούργησε σαφώς περισσότερα προβλήματα απ' όσα πιθανόν έλυσε.
β) Το κατά πόσον αυτός ο άνθρωπος, ο πνευματικός άνθρωπος που λες κι εσύ, ο Πάτροκλος Σταύρου, δικαιολογείται να διαχειρίζεται τόσο επιπόλαια και μίζερα ένα τέτοιο έργο, αντί να έχει εξαρχής παραχωρήσει τα πνευματικά του δικαιώματα πάνω σ' αυτό το έργο στην ελληνική πολιτεία, ως όφειλε.
Δημοσίευση σχολίου