Γιώργος Θεοτοκάς, ο σύγχρονός μας

Ξεφυλλίζω αυτές τις μέρες το Δοκίμιο για την Αμερική του Γιώργου Θεοτοκά που μόλις κυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση, μετά την πρώτη του 1954, από την Εστία. Ανθεκτικές στο χρόνο οι σκέψεις του Θεοτοκά δεν άφησαν, με τη ζωντάνια τους, να τις διαβρώσει το πέρασμα μισού και πλέον αιώνα από τη νιότη τους. Διατυπωμένες σε ωραία, μεστά ελληνικά δρουν καταπραϋντικά, ανακουφιστικά στην εποχή αυτή που έχουμε ξεχάσει πόσο όμορφη μπορεί να γίνει η γλώσσα μας όταν τη μεταχειριστούμε έντεχνα. Επίκαιρη και η έκδοση αυτή των εντυπώσεων του Θεοτοκά από το ταξίδι του στην Αμερική λόγω της νωπής ακόμα εκλογής Ομπάμα, που έφερε με ωραία αφορμή αυτή τη φορά και όχι λόγω πολέμων, βομβαρδισμών και τρομοκρατικών επιθέσεων στην επικαιρότητα τις Ηνωμένες Πολιτείες και την εντυπωσιακά σφριγηλή και δυναμική, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, δημοκρατία τους. Το δημοκρατικό πνεύμα που εμπνέει και κατευθύνει την αμερικανική ζωή και ιστορία δεν είναι δυσκολονόητο, μας λέει ο Θεοτοκάς. Οι ιδέες στις οποίες αναλύεται μας είναι πολύ οικείες∙ ίσως μάλιστα να μας δίνουν και μιαν εντύπωση κοινοτοπίας. Συχνά, μέσα στις ευρωπαϊκές αναστατώσεις του 20ου αιώνα, μπορεί να φάνηκαν, σε πολλούς από μας, ξεπερασμένες ή ανεδαφικές. Η αξία τους δε βρίσκεται στην πρωτοτυπία, αλλά στο σφρίγος που τις γεμίζει στην Αμερική, στην αμάραντη νιότη που ζουν εκεί και που κάνει το κουρασμένο μυαλό του Ευρωπαίου να συλλογίζεται κάποτε ότι ίσως οι ιδέες να εξακολουθούν να έχουν δίκιο κι ίσως οι πραγματικότητες της σύγχρονης Ευρώπης να έχουν άδικο. Με αυτά τα λόγια ο Θεοτοκάς νομίζω μας βοηθά, μας οδηγεί να κατανοήσουμε, να αντιληφθούμε πιο στέρεα το πώς αλλά και το γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν και πέρασαν, εν μια νυκτί, από έναν Μπους σε έναν Ομπάμα, από την απελπισία στην ελπίδα, από τη βαθιά συντήρηση στην τολμηρή αλλαγή.

O Θεοτοκάς μιλά και για τους ελληνοαμερικανούς, γενιές και γενιές Ελλήνων που μπάρκαραν μια μέρα για την άλλη άκρη του Ατλαντικού, θυμίζοντάς μου τα πρόσφατα ρεπορτάζ των εφημερίδων για τους πεντακόσιες πενήντα χιλιάδες Έλληνες που λέγεται ότι εγκατέλειψαν την Ελλάδα την τελευταία δεκαετία. Πολλοί αναρωτιούνται, σήμερα, αν η μαζική μετανάστευση των Ελλήνων στις Ενωμένες Πολιτείες ωφέλησε την Ελλάδα ή τη ζημίωσε ξεκινά να λέει ο Θεοτοκάς. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τη στέρησε από ένα πολύτιμο ποσοστό του πληθυσμού της, που το αποτελούσαν νέοι άνθρωποι, γεροί κατά το μεγαλύτερο μέρος και, όπως αποδείχτηκε, δραστήριοι, φιλόπονοι, άξιοι και τίμιοι. Είταν όμως ικανή η Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα να τους δώσει τα μέσα να προκόψουν και να ωφεληθεί κι αυτή από το μόχθο τους; Αυτό το τελευταίο, μελαγχολικό ερώτημα όπως ακριβώς το διατύπωσε ο Θεοτοκάς νομίζω ότι βασανίζει και τη σημερινή Ελλάδα, των αρχών του 21ου αιώνα, όπως βασάνιζε και την Ελλάδα των αρχών ή των μέσων του 20ου, κι ας έχει μεσολαβήσει τόσος καιρός από τότε.

Για να μη σας τα πολυλογώ αν και ειλικρινά θα το άξιζε ο συγγραφέας αυτού του ποστ, σας συνιστώ να πάρετε κι εσείς τη δική σας γεύση από τις ταξιδιωτικές διηγήσεις του μεγάλου αυτού εκπροσώπου της περίφημης γενιάς του '30, της πρώτης και τελευταίας πραγματικά σπουδαίας γενιάς Ελλήνων διανοουμένων, ποιητών και πεζογράφων. Θα σας ταξιδέψει στο χρόνο, σε μια εποχή πνευματικών ζυμώσεων, ζωντανής πνευματικής ζωής και γνήσιων αναζητήσεων, στην εποχή που ζούσαν και δημιουργούσαν πολιτισμό άνθρωποι όπως ο Θεοτοκάς.