Τι σημαίνει 'ανάπτυξη';

Ακούω καθημερινά πολιτικούς, δημοσιογράφους, αναλυτές και 'ειδικούς', κήνσορες και θεράποντες να αναφέρονται, με θετικό πάντα τρόπο, εμφανές καρδιοχτύπι και μεγάλες προσδοκίες, στην 'ανάπτυξη' αλλά και στα παράγωγά της, όπως όταν μιλάνε - κατεβάζοντας λίγο τα μούτρα και με έναν υπόκωφο σνομπισμό - για 'υπανάπτυκτες' χώρες, δηλαδή χώρες υπό 'ανάπτυξη'. Αν καθίσετε κι εσείς να ακούσετε μια οιαδήποτε ομιλία του πρωθυπουργού μας, του αρχηγού της μείζονος αντιπολίτευσης, οικονομικών παραγόντων, βιομηχάνων, θα χαθείτε κατά πάσα πιθανότητα στο μέτρημα αν προσπαθήσετε να καταγράψετε πόσες φορές ακούσατε τη συγκεκριμένη λέξη. Και τις περισσότερες απ’ αυτές θα την έχετε ακούσει συνυφασμένη με μελλοντικούς σχεδιασμούς, υποσχέσεις, προβλέψεις, οραματισμούς γύρω από την Ελλάδα και το μέλλον της - το μέλλον της στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στα Βαλκάνια ή και απλώς το μέλλον της ως χώρας. Και ερωτώ όλους αυτούς τους γραβατωμένους, καλοξυρισμένους και σίγουρους για τους εαυτούς τους και για τις καλές τους προθέσεις κυρίους: αναρωτηθήκατε ποτέ κύριοι ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ανάπτυξη; Μήπως σημαίνει απλώς μια κίνηση, έναν προσανατολισμό - προσανατολισμό καθαρά και πέραν πάσης αμφιβολίας αυθαίρετο ως επιλογή - προς το περισσότερο και το περισσότερο, προς περισσότερα προϊόντα προς μαζική κατανάλωση, περισσότερη παραγωγή αυτών των προϊόντων, περισσότερες ώρες εργασίας αλλά και περισσότερους ανέργους, περισσότερους πτυχιούχους αλλά και περισσότερα PhD, περισσότερα άχρηστα ή σχεδόν άχρηστα πράγματα να αγοράσουμε όταν θα βγούμε για ψώνια, περισσότερα και διαφορετικότερα εδέσματα να απολαύσουμε στο τραπέζι μας κάθε μέρα, περισσότερα κοκτέιλ να μας δροσίζουν κάθε καλοκαίρι; Περισσότερα δέντρα να κόψουμε, ποτάμια να μπαζώσουμε, ζωικά είδη να οδηγήσουμε σε εξαφάνιση, βουνά να ξεκοιλιάσουμε; Με μια λέξη περισσότερες θυσίες στη χαρακτηριστικά ανικανοποίητη αυτή θεά που λέγεται 'ανάπτυξη'; Και για ΠΟΙΟ ΛΟΓΟ ακριβώς; Καθίσατε ποτέ κύριοι - θα τους έλεγα - να σκεφτείτε ΠΟΥ θέλουμε να φτάσουμε;

Και με την ευκαιρία αυτή, ανοίγοντας μια μεγάλη παρένθεση, να πω ότι υπάρχει κι ένα ωραιότατο και πολύ επίκαιρο σχετικό δοκίμιο του Κορνήλιου Καστοριάδη, το οποίο σας συστήνω ανεπιφύλακτα ('Σκέψεις πάνω στην "ανάπτυξη" και την "ορθολογικότητα"') και στο οποίο ο μεγάλος αυτός διανοητής έλεγε, μεταξύ πολλών άλλων: 'Στη χώρα απ' όπου έρχομαι (εννοώντας την Ελλάδα), η γενιά των παππούδων μου δεν είχε ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για μακροπρόθεσμη σχεδιοποίηση, για εξωτερικότητες, για μετακίνηση των ηπείρων ή για διαστολή του Σύμπαντος. Όμως, εξακολουθούσαν, και στα γηρατειά τους ακόμη, να φυτεύουν ελιές και κυπαρίσσια, χωρίς να τους απασχολούν ζητήματα κόστους και απόδοσης. Ήξεραν ότι θα πέθαιναν έσκαβαν όμως τη γη για τους επερχόμενους, αλλά ίσως και για τη γη την ίδια. Ήξεραν ότι, οποιαδήποτε "ισχύ" κι αν είχαν, η ισχύς αυτή δεν θα είχε ευεργετικά αποτελέσματα αν αυτοί δεν υπάκουαν στις εποχές, αν δεν πρόσεχαν τους ανέμους και δεν σέβονταν την ευμετάβολη Μεσόγειο, αν δεν έκοβαν τα δέντρα στην ώρα που έπρεπε και δεν άφηναν στο μούστο τον καιρό που του χρειαζόταν για να βράσει. Δεν σκέφτονταν με όρους απειρότητας - ίσως να μην καταλάβαιναν και την έννοια της λέξης˙όμως δρούσαν, ζούσαν και πέθαιναν σε ένα χρόνο αληθινά χωρίς τέλος. Προφανώς η χώρα δεν είχε ακόμα αναπτυχτεί.' Aν σε κάποιους φάνηκε ότι μιλάει για μια ουτοπική επιστροφή σε έναν χρόνο παρελθόντα, χρόνο χωρίς τέλος αλλά παρ’ όλα αυτά παρελθόντα, να πω ότι δεν πρόκειται καθόλου περί αυτού. Απλώς, η ίδια η λέξη 'ανάπτυξη', η εξέλιξη δηλαδή ενός οργανισμού, μιας οντότητας, μιας χώρας προς μια προκαθορισμένη κατάσταση τελειότητας στην οποία θεωρούμε ότι βρίσκεται αυτή τη στιγμή δυνάμει με στόχο να βρεθεί ενεργεία στην κατάσταση αυτή, δεν έχει κανένα μα κανένα νόημα όταν μιλάμε για ανθρώπινες κοινωνίες. Και αυτό γιατί όταν ο κύριος πρωθυπουργός ή οι άλλοι μας πολιτικοί μιλάνε απερίσκεπτα για την τάδε ή τη δείνα 'ανάπτυξη' και για το πώς θα επιτευχθεί, ξεχνάνε κάτι πολύ βασικό. Ξεχνάνε ότι ΔΕΝ μπορούμε να μιλάμε για οποιουδήποτε τύπου εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας, της ελληνικής κοινωνίας και οποιασδήποτε κοινωνίας εν γένει, αν δεν ξέρουμε πρώτον για τι είδους εξέλιξη - για τι είδους 'ανάπτυξη' - μιλάμε και, δεύτερον, ΠΟΥ φιλοδοξούμε να φτάσουμε μέσω αυτής της εξέλιξης, αυτής της 'ανάπτυξης'. Και κυρίως αν δεν έχουμε καθίσει και λιγάκι να σκεφτούμε: τι σημαίνει, τελικά, ανάπτυξη;